5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunda hizmet akdi ile çalıştırılanların hak ve yükümlülükleri 4857 sayılı İş Kanununa göre farklı düzenlenmiştir. Bu bağlamda basın mesleğinde çalıştırılanların kıdem tazminatı uygulamasında da farklı uygulamalar mevcuttur. Bu sebeple 5953 sayılı Kanuna göre kıdem tazminatı uygulaması öğreti ve yargı organları arasında pek çok tartışmaya neden olmuştur.
Gazetecilerin kıdem tazminatı ile ilgili olarak Yargıtay’ın bir kararını aktaracağım. Karar Yargıtay’ın gazetecinin kıdem tazminatı konusundaki son yaklaşımlarını içermesi açısından önemlidir.
Yargıtay 7. Hukuk Dairesinin gazetecinin kıdem tazminatı hakkındaki 2013/19484 E., 2014/4944 K. Sayılı kararının mevzuatın yorumuna ilişkin bölümünü aşağıdadır.
“Devlet çalışanları korumak, taraflar arasında adil bir denge kurmak, çalışma barışını sağlamak, çalışma yaşamının dinamik yapısının ortaya çıkardığı yeni gereksinimleri karşılamak amacıyla işçi-işveren ilişkilerine müdahale eder. Bu müdahale hakkı Anayasadan alınan yetki ile yasalarla sağlanmaktadır.
Çalışma yaşamında iş yapan işverenler ile çalışanların faaliyet gösterdiği alanın kendine özgü olması nedeniyle çalışanlar için farklı hukuki düzenlemelere gereksinim duyulmuştur. Basın işi kendine özgü yanları olan ve kamusal nitelik taşıyan özellikleri nedeniyle bu faaliyet alanında iş yapan işverenler ve çalışanlar ayrı bir mevzuata tabi tutulmuştur. Basında çalışmanın farklı özelliklere ve ihtiyaçlara sahip olması nedeniyle basın işinde çalışan işçiyle işverenin 4857 sayılı Yasadan farklı kurallara tabi olmasını gerektirmiş ve bu amaçla 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki özel kanun çıkarılmıştır. Mevcut düzenlemesi ile 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu 5953 sayılı Kanuna göre genel kanun niteliğindedir.
5953 sayılı Yasanın 6.maddesinde gazetecinin kıdem hakkı özel biçimde düzenlenmiş olup 4857 sayılı Yasadan çok farklı hükümler içermektedir.
Halen yürürlükte bulunan 1475 sayılı Yasanın 14.maddesinde işçinin yaşlılık, emeklilik veya malulluk aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla veya emeklilik için yaş koşulu dışında prim ödeme gün sayısı ile sigortalılık süresini doldurması, kadın işçinin evlendikten itibaren bir yıl içinde, erkek işçinin muvazaf askerlik hizmeti dolayısıyla işten ayrılması halinde kıdem tazminatı ödeneceği, kıdem tazminatının giydirilmiş ücret üzerinden hesaplanacağı kıdem tazminatı tavanı, fesih tarihinden itibaren en yüksek banka mevduat faizi ödeneceği bildirilmiş olup 5953 sayılı Yasada bu yönde düzenlemeler bulunmamaktadır.
Yine 4857 sayılı Yasa'nın işçiye ve işverene haklı nedenle derhal fesih hakkı veren 24.ve 25.maddelerinde sayılan sebepler 5953 sayılı Yasanın 11.maddesinde yer almamıştır.
5953 sayılı Yasa ile 4857 sayılı Yasa ayrı ayrı düzenlemeler olup farklı çalışma alanlarında faaliyet gösteren işyerlerinde uygulanmaktadırlar. 5953 sayılı Yasada boşluk bulunması halinde 4857 sayılı Yasanın uygulanacağına ilişkin bir hüküm de bulunmamaktadır. Genel yasa 6098 sayılı Borçlar Kanunu olup 4857 sayılı Yasa genel yasa değildir. 6098 sayılı Yasada da kıdem tazminatı düzenlenmemiştir.
5953 sayılı Yasanın;
6.maddesinde "Meslekte en az beş yıl çalışmış olan gazetecilere kıdem hakkı tanınır.
Kıdem hakkı gazetecinin mesleke ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanır.
Akdin feshi halinde gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak tazminatı almaya hak kazanır.
Birinci maddenin şümulüne giren bir işyerinde işverenle arasındaki hizmet münasebeti bir veya müteaddit mukaveleye istinaden fasılasız olarak en az beş yıl sürmüş olan gazetecinin işine son verilmesi yapılacak yazılı ihbardan itibaren üç ay geçtikten sonra muteber olur. Beş seneden az hizmeti olanlar için bu ihbar müddeti bir aydır.
İhbar müddetinin son günü olan tarih tazminata esas tutulur ve yıllık izinden sayılmaz.
Gazeteci yıllık iznini kullanmamışsa, işine son verilmesi halinde, izin müddetine ait ücreti kendisine peşin olarak verilir.
Hizmetine bu madde hükümlerine göre son verilen gazeteciye feshi ihbar edilen mukavelenin taallük ettiği her hizmet yılı veya küsuru için, son aylığı esas ittihaz olunmak suretiyle her yıl için bir aylık ücreti miktarında tazminat verilir. Ancak, yıllık hizmetin altı aydan az kısmı nazara alınmaz. İlk mukavele yılında bu miktar hesaplanmaz.
Bir defa kıdem tazminatı alan gazetecinin kıdemi, yeni işine girişinden itibaren hesaplanır.
Ancak, buna aykırı olarak işverenle gazeteci arasında yapılacak mukavele muteberdir.
İşverenin maddi imkansızlık sebebiyle gazetecinin tazminatını bir defada ödeyememesi halinde, tediye en çok dört taksitte yapılır ve bu taksitlerin tamamının süresi bir yılı geçemez. Ancak, bu bölünme o iş yerinin mali vergisini tahakkuk ettiren maliye şubesinin, müessesenin zarar etmekte olduğu kararı üzerine yapılabilir."
11.maddesinde "Bir mevkutenin veçhe ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde, gazeteci ihbar mühletini beklemeden akdi feshedebilir.
İş akdini birinci fıkranın verdiği hakka dayanarak fesheden gazeteci, işverenin kusuru neticesinde iş akdini feshetmiş olsa idi ne miktar tazminat alacak idiyse, o miktar tazminat isteyebilir.
Vazifesinin ifasiyle ilgili hususlarda gazetecinin bilerek veya ağır bir ihmali neticesi olarak mevkutenin itibar veya şöhretine halel verecek fiil ve harekette bulunması hali işverene ihbar mühletini beklemeden iş akdini derhal feshetmek hakkını veren ağır sebeplerden sayılır.
Gazetecinin, şeref ve şöhretine halel verebilecek mahiyette bir fiil ve harekette bulunması için işveren tarafından vaki isteği yerine getirmemesi hali işverene ihbar mühletini beklemeksizin iş akdini feshetmek hakkını vermez.
Müddeti muayyen olan mukavelelerde de yukarda yazılı fesih hakkı mukavele müddetinin sona ermesini beklemeksizin kullanılabilir."
Bu sayılan haller dışında işçinin veya işverenin ihbar mühletini beklemeden iş akdini derhal feshetme hakkı bulunmamaktadır.
5953 sayılı Yasa'da ücretlerin düzenli ödenmemiş olması, yemek yardımının yapılmamış olmasının işçiye kıdem tazminatı ödenecek şekilde haklı fesih hakkı vereceğine ilişkin 4857 sayılı Yasa'ya koşut bir düzenleme bulunmamaktadır. 5953 sayılı Yasa'da ücretlerin süresi içinde ödenmemesinin müeyyidesi 14.maddesinde belirtilmiş olup gazetecinin ücretlerini vaktinde ödemeyen işverenlerin bu ücretleri geçecek her gün için yüzde beş fazlasıyla ödemeye mecbur oldukları bildirilmiştir. 5953 sayılı Yasanın 11. maddesinde basın işçisinin hangi halde iş akdini feshetmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanacağı açıkça düzenlenmiş olup gazetecinin ücretlerinin ödenmemesi veya geç ödenmesi nedeniyle iş akdini feshetmesi halinde kıdem tazminatı alması mümkün olmayıp mahkemece kıdem tazminatı talebinin reddine karar verilmesi gerekirken kabulüne karar verilmiş olması isabetsiz olmuştur.”
Kaynak,
Harun Ordu
T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu, Başmüfettiş-Hukukçu
