I- GİRİŞ

Çalışma hayatında sıklıkla karşılaştığımız tam gün, part time, parça başına çalışma gibi tabirlerin yanında aslen sektör olarak çok yaygın olan ve çalışan sayısının da yoğun olduğu otel, lokanta vb. eğlence yerlerinde uygulamada olması gereken ancak çok fazla bilinmeyen yüzde usulü ücretle çalışma ve bu çalışanların sigortalılığı hususunda gerek 4857 sayılı İş Kanunu’nda gerekse de Yüzdelerden Toplanan Paraların İşçilere Dağıtılması Hakkında Yönetmelik üzerinden değerlendirmeler yapılacaktır.

II- YASAL MEVZUAT

10.6.2003 tarih 25134 sayılı Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu’nun 51 maddesinde; Otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerler ile içki verilen ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerden “yüzde” usulünün uygulandığı müesseselerde işveren tarafından servis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına “yüzde” eklenerek veya ayrı şekillerde alınan paralarla kendi isteği ile müşteri tarafından işverene bırakılan yahut da onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları işveren işyerinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemek zorundadır. İşveren veya işveren vekili yukarıdaki fıkrada sözü edilen paraların kendisi tarafından alındığında eksiksiz olarak işçilere dağıtıldığını belgelemekle yükümlüdür. Yüzdelerden toplanan paraların o işyerinde çalışan işçiler arasında yapılan işlerin niteliğine göre, hangi esaslar ve oranlar çerçevesinde dağıtılacağı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle gösterilir hükmü mevcut olup bu hususta 28 Şubat 2004 Tarih 25387 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yüzdelerden Toplanan Paraların İşçilere Dağıtılması Hakkında Yönetmelik çıkarılmıştır.

4857 Sayılı İş Kanunu’nun yüzdelerin belgelenmesi başlığı altında yer alan 52. maddesinde ise; yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde işveren, her hesap pusulasının genel toplamını gösteren bir belgeyi işçilerin kendi aralarından seçecekleri bir temsilciye vermekle yükümlüdür. Bu belgelerin şekli ve uygulama usulleri iş sözleşmelerinde veya toplu iş sözleşmelerinde gösterilir hükmü amirdir.

III- KONUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yukarıda yasal mevzuat kısmında ana hatlarına değindiğimiz konuyu açacak olursak, Oteller, lokantalar, eğlence yerleri ve benzeri yerler ile içki verilen ve de hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerden “yüzde” usulünün uygulandığı müesseselerde işveren tarafından hizmet ya da servis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına “yüzde” eklenerek ya da ayrı şekillerde alınan paralarla, gönüllü olarak ile müşteri tarafından işverene bırakılan veya işverenin kontrolü altında bir araya toplanan paraları, işveren, işyerinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemek/dağıtmak zorundadır. Yüzdelerin dağıtılmasındaki esaslar göz önüne alındığında “Yüzdelerden Toplanan Paraların İşçilere Dağıtılması Hakkında Yönetmelik” ekinde yer alan çalışanlara ait puan cetveli esas alınmakta olup yazımızda bahsi geçen kapsamdaki işyerlerinde çalışan personel sınıflandırılarak düzenlenmiş cetvelde yer almayan sınıftaki işleri yapanlar cetvelde yaptıkları işe en yakın olan uygun sınıf üzerinden puanlandırılarak dağılımdan faydalandırılırlar.

PUAN CETVELİ

 Bu cetvelde yer alan yüzdelerin dağıtımında, işyerindeki tüm servislerden elde edilen yüzdelerin toplamı ile işçilerin fiilen yaptıkları işler dikkate alınmakta, işyerinde çalışan her işçi toplanan yüzdelerden, fiilen çalıştığı gün sayısına ve elde ettiği puana göre yararlandırılmak zorundadır. İşçinin yaptığı işler, puan cetvelinde birden çok gruba giriyorsa, sadece puanı yüksek olan iş esas alınmakta yine fazla çalışma yapan ve fazla sürelerle çalışan işçilerin, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma saatlerine ait puanları, normal çalışma puanlarına eklenmelidir. Yüzdelerden ödenen fazla çalışma ve/veya fazla sürelerle çalışmanın zamsız karşılığı ile zamlı olarak ödenmesi gereken ücret arasındaki fark, işveren tarafından işçiye ödenecektir. İşyerinde standart hizmet dışında organize edilen ziyafet, balo ve toplantı gibi ekstra programlardan dolayı geçici eleman istihdamı gerektiği durumlarda bu ilave işlerden, servis karşılığı yüzde alındığı takdirde, bu işler için geçici olarak alınan işçilerin ücretleri, puan cetvelinde yer alan, yapılan iş ve görev unvanları dikkate alınarak hesaplanır ve dağıtımı buna göre yapılır.  İlave işler için alınan işçiler, başka işlerde çalıştırılamazlar. İşyerinde aynı grupta geçen başarılı her üç yıllık hizmet için çalışanın puan cetveli karşılığına bir puan eklenir. İşyerine yeni alınan işçilerin geçmişte meslekte geçirdikleri başarılı hizmet yıllarını belgelendirmeleri durumunda, bu hizmetleri de aynı esaslara göre değerlendirilir. Ancak, bu şekilde bulunacak puanlar, o grubun üst sınırını geçemez. Bir üst gruba atanan işçi, eski grubundaki üst sınır puanına erişmiş ise, yeni grubun alt sınır puanının bir puan fazlasını alır. Değerlendirilen hizmet sürelerine ilişkin belgeler, işyeri kayıtları arasında saklanmak zorundadır.

Örnek: Beş işçinin çalıştığı bir lokanta da çalışan işçilerin dönem puanları şöyledir: (A) işçisinin puanı 160, (B) işçisinin puanı 180, (C) işçisinin puanı 190, (D) işçisinin puanı 200 ve (E) işçisinin puanı 220’dir. Bu dönemde yüzde usulüne göre dağıtılmak üzere toplanan tutarın toplamı 19.000- TL’dir. Bu bilgiler ışığında lokanta çalışanlarının ücretlerinin hesaplamasını yapacak olursak:

Dönem toplam puanı: 160 + 180 +190 + 200 + 220 = 950
Bir puan karşılığı yapılacak ödeme: 19.000 / 950 = 20 TL
(A) işçisinin ücreti: 160 x 20 = 3.200 TL
(B) işçisinin ücreti: 180 x 20 = 3.600 TL
(C) işçisinin ücreti: 190 x 20 = 3.800 TL
(D) işçisinin ücreti: 200 x 20 = 4.000 TL.
(E) işçisinin ücreti: 220 x 20 = 4.400 TL.

Hesabı ortaya çıkmaktadır.

IV- YÜZDE USULÜ İLE ÇALIŞANLARIN SGK’YA BİLDİRİMLERİ

Yüzde usulü ile çalışanlar için işçi-işveren arasında hizmet akdinin oluştuğu 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilmekte olup dolayısıyla bu kapsamda çalışanların 5510 sayılı kanunun 4-a maddesi kapsamında sigortalı olmaları gerektiği ortadadır.

Sinema, tiyatro, konser salonu gibi eğlence yerleri ile otel, pansiyon, lokanta, gazino, kahvehane gibi işyerlerinde yüzde usulü ile çalışmanın yanında yine bahşiş uygulaması sıkça karşılaşılan bir durum olup, söz konusu işyerlerinde sadece bahşiş usulüyle çalışanların bahşişlerin direk çalışana verilmesi ve işverenin kontrolünde bulunmaması, hesaplanmasının mümkün görünmemesi nedeniyle SGK’ya bildirimlerinin aksi bir durum söz konusu değilse prime esas kazanç alt sınır üzerinden yapılması gerekmektedir. Yazımızın konusu olan yüzde usulü ile çalışma uygulanan toplanan ve çalışanların pozisyonlarına göre dağıtılan paralardan çalışan başına düşen rakamın brüt hesabının çıkarılarak SGK’ya bildirilmesine dikkat edilmelidir. 

V- SONUÇ

Makalemizde günümüz iş hayatında en büyük bir sektörlerden olan hizmet sektörüne tabi çalışanların yoğun olarak istihdam edildiği oteller, lokantalar, eğlence yerleri vb işletmelerde iyice yaygınlaşan yüzde usulü ile çalışma karşılığı ücretlendirme ve çalışanların sigortalılığı konusuna değindik. İşçi ve işveren arasında delecekte anlaşmazlıklarının ortaya çıkmasının önüne geçmek adına bu kapsamda toplanan paraların çalışanlara “Yüzdelerden Toplanan Paraların İşçilere Dağıtılması Hakkında Yönetmelik” ekinde bulunan yazımızda da mevcut puan cetvelinde yer alan sınıflandırmaya göre yapılması ve yine Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimlerin mevcut dağılım üzerinden gerçekleştirilen ödemelerin brütünün hesaplanarak yapılması gerekmektedir. http://www.y-akademi.com/ik/201909_FY.htm

Fahrettin YÜKSEK*

E-Yaklaşım / Eylül 2019 / Sayı: 321