Aile malları ortaklığı ve kazanç paylı aile malları ortaklığı, Türk Medeni Kanununun 373-385. Maddelerinde düzenlenmiştir.

Türk Medeni Kanununa göre; hısımlar, kendilerine geçen mirasın tamamı veya bir bölümüyle ya da ortaya başka mallar koymak suretiyle aralarında aile malları ortaklığı kurabilirler. Burada amaç malların tüzel kişilik oluşturmaksızın aile üyelerine özgülenmesidir.  Hısımların kendilerine geçen mirasın tümü veya bir bölümüyle ya da ortaya başka mallar koymak suretiyle oluşturabilecekleri bu ortaklıkta bir elbirliği mülkiyeti söz konusudur.

Kazanç paylı aile malları ortaklığı ise ortakların, aralarında yapacakları sözleşmeyle, yıllık kazançtan kendilerine belli bir pay verilmesi kaydıyla ortaklığın temsilini ve ortaklığın mallarının işletilmesini içlerinden birine bırakabildiği ortaklık türüdür.

Aile malları ortaklığı, bütün ortaklar veya temsilcilerinin imzalarını taşıyan resmi sözleşme (Noterde düzenlenen sözleşme) ile kurulan bir elbirliği ortaklığıdır ve tüzel kişiliği yoktur. Aile malları ortaklığında mülkiyet hakkı, ortaklığı meydana getiren kişilere aittir. Aile malları ortaklığı, belirli veya belirsiz bir süre için kurulabilir.  Aksi kararlaştırılmadıkça ortakların her biri eşit paya sahiptir. Ortaklar, ortaklık devam ettiği sürece paylarını isteyemez ve bu paylar üzerinde tasarruf işlemi yapamazlar. Aile malları ortaklığı tüm ortakların elbirliği ile yönetilir ve tüm ortaklar, ortaklığın borçlarından dolayı müteselsil olarak sorumludur.

Aile Malları Ortaklığı Sözleşmesinin Tapuya Tescili ve Beyanlar Hanesine Belirtme Yapılması:

Aile malları ortaklığı sözleşmesine istinaden terekedeki taşınmazların mülkiyeti, ortaklar tarafından (ortaklardan birine yetki verilmesi durumunda bu ortak tarafından) elbirliği olarak aile malları ortağına devredilerek tapuya tescili yapılacaktır. Tapuya tescil aşamasından edinim sebebi olarak ''Aile Mallları Ortaklığı'' yazılacaktır.

Terekedeki taşınmazların aile malları ortaklığı adına tescili yerine istenirse aile malları ortaklığı sözleşmesi tapu kütüğünün beyanlar hanesine işlenebilir. Aile malları ortaklığı sözleşmesinin beyan olarak belirtme yapılabilmesi için terekedeki taşınmazların elbirliği mülkiyet olarak mirasçılar adına intikalinin yapılmış olması gerekir.

Aile Malları Ortaklığına Devredilecek Taşınmazlar:

Mirasçılar, terekedeki tarımsal nitelikli taşınmazlarla birlikte terekedeki diğer tarımsal nitelikli olmayan taşınmazlarını da aile malları ortaklığına dahil edebilirler. 

Medeni Kanun ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunlarında tarım topraklarının miras ile paylaşımında özel kurallar getirilmiştir. 

5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu'na eklenen 8/C maddesinin 1'inci fıkrasına göre; 

''Mirasçılar, terekede bulunan tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazinin mülkiyeti hakkında; 

a) Bir mirasçıya veya yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerini karşılaması durumunda birden fazla mirasçıya devrini, 

b) 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 373 üncü ve devamı maddelerine göre kuracakları aile malları ortaklığına veya kazanç paylı aile malları ortaklığına devrini, 

c) Mirasçıların tamamının miras payı oranında hissedarı oldukları 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kuracakları limited şirkete devrini, 

ç) Mülkiyetin üçüncü kişilere devrini, 

kararlaştırabilirler."

Aile Malları Ortaklığı'nın Sona Ermesi:

Türk Medeni Kanununun 380 inci maddesine göre, aile malları ortaklığı, bütün ortakların anlaşması veya feshin bildirilmesiyle, ortaklık süresi açıkça veya örtülü olarak uzatılmadığı takdirde sürenin bitmesiyle, ortaklardan birinin payının haczedilmesi ve satışının istenmesiyle, ortaklardan birinin iflâsıyla veya ortaklardan birinin haklı sebebe dayanan istemiyle sona erer.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Dairesi Başkanlığı tarafından yayımlanan 10.05.2019 tarih ve 23294678-010.06.02-E.1642492 sayılı (2019/4 (1798) Genelge'ye göre aile malları ortaklığının mahkeme kararı gereğince sona ermesi veya 5403 sayılı Kanunun 8/C maddesi gereğince, aile malları ortaklığına devredilen tarımsal arazilerin tamamının aynı anda ortak olan/olmayan bir gerçek veya tüzel kişiye hisselendirilmeksizin aynen devrine yönelik taleplerin tasfiye niteliği taşıması nedeniyle il/ilçe tarım ve orman müdürlüğüne sorulmaksızın yerine getirilmesi mümkündür. 

Aile Malları Ortaklığının Vergilendirilmesi:

Aile malları ortaklığı, ortakların tereke taşınmazlarını yönetmek ve işletmek amacıyla kurdukları bir ortaklıktır. Aile malları ortaklığı, aile üyelerinin noterde imzaladıkları ortaklık sözleşmesi ile kurulur, böylece ortaklar miras kalan taşınmazlarını sermaye olarak koyarak, ticari faaliyette bulunmaktadırlar. Kurulan aile ortaklığı söz konusu gayrimenkulleri kiraya vermek suretiyle veya satmak suretiyle gelir elde etmekte yada söz konusu arazi üzerinde zirai ve ticari faaliyette bulunabilmektedir.

6098 sayılı Borçlar Kanununun 620. Maddesine göre ''Adi ortaklık sözleşmesi, iki ya da daha fazla kişinin emeklerini ve mallarını ortak bir amaca erişmek üzere birleştirmeyi üstlendikleri sözleşmedir. Bir ortaklık, kanunla düzenlenmiş ortaklıkların ayırt edici niteliklerini taşımıyorsa, bu bölüm hükümlerine tabi adi ortaklık sayılır.'' 

Aile malları ortaklığının vergilendirilmesi ile ilgili vergi kanunlarında hiçbir düzenleme bulunmamakla birlikte yapısı itibariyle ve yukarıda açıklamalar dikkate alınarak adi ortaklık olarak vergilendirilmesi uygun olacaktır.  

Gelir Vergisi Kanunu'nun 37. Maddesine göre Kollektif ortaklıklarda ortakların, adi veya eshamlı komandit ortaklıklarda komandite ortakların ortaklık karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç hükmündedir. Kuruluş amacı aile üyelerine ait tereke taşınmazların yönetimi ve işletilmesi olan aile ortaklıkları da adi ortaklık olup ortakların elde ettiği kazanç şahsi ticari kazanç olarak vergilendirilmelidir.

Aile Malları Ortaklığının bu yapı içinde yapmış olduğu mal ve hizmet teslimleri 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 1. Maddesine göre KDV'ye tabi olacaktır.  

Tarım Arazileri ve Yeter Gelirli Tarım Arazilerinin Aile Malları Ortaklığı'na devri ya da Ortaklığın Ortadan Kalkması Halinde Tapudan Terkini Halinde Harçlar:  

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Dairesi Başkanlığı tarafından yayınlanan 10.05.2019 tarih ve 23294678-010.06.02-E.1642492 sayılı (2019/4 (1798) Genelge'de tereke tarımsal arazilerin aile malları ortaklığı adına tapu siciline kaydı ya da beyanlar hanesine kaydı ile aile malları ortaklığının terkin edilerek paylı mülkiyete geçilmesi durumunda tapu harçlarının durumu ile ilgili açıklamalar yapılmıştır.

1) Yeter Gelirli Tarım Arazileri ile Aile Malları Ortaklığı Kurulması:

Bilindiği üzere 5403 sayılı Kanunun 8/I maddesinin 3. Fıkrasında '' Yeter gelirli tarımsal arazilerin mülkiyetinin devri konusunda anlaşmaları durumunda mirasçılar, bu taşınmazların devri ile ilgili yapılacak işlemlere ilişkin harçlardan ve bu işlemlerle ilgili düzenlenecek kâğıtlara ilişkin damga vergisinden muaftır." hükmü yer almaktadır. Buna göre veraset yoluyla intikal eden yeter gelirli tarım arazilerinin aile malları ortaklığına devri harçtan muaf olduğundan, intikal eden yeter gelirli tarım arazileri ile kurulan aile malları ortaklığının tapu kütüğüne tescili işleminden de tapu harcı aranılmayacaktır.

2) Yeter gelirin altındaki tarım arazileri ile aile malları ortaklığı kurulmasında: 

Yeter gelirin altındaki tarım arazilerinde kurulan aile malları ortaklığının tapu siciline tescili işleminden 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tapu ve Kadastro Harçlarına İlişkin Tarifenin 9 uncu maddesine göre tapu harcı hesaplanacaktır.

3) Aile malları ortaklığının tarımsal nitelikli olmayan taşınmazların dahil edilmesiyle kurulmasında:

• Tarımsal nitelikli olmayan taşınmazların yeter gelirin altındaki tarım arazileri ile birlikte kurulan aile malları ortaklığının tapu siciline tescili halinde, tüm taşınmazların kayıtlı değeri üzerinden 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tapu ve Kadastro Harçlarına İlişkin Tarifenin 9 uncu maddesine göre tapu harcı ödenecektir.
  
  
• Tarımsal nitelikli olmayan taşınmazların yeter gelirli tarım arazileri ile birlikte kurulan aile malları ortaklığının tapu siciline tescili halinde, sadece tarımsal nitelikli olmayan taşınmazların toplam kayıtlı değeri üzerinden 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli (4) sayılı Tapu ve Kadastro Harçlarına ilişkin Tarifenin 9 uncu maddesine göre tapu harcı hesaplanacaktır.

4) Aile malları ortaklığının tapu kütüğünün beyanlar hanesine belirtme yapılmasında:

5403 sayılı Kanun kapsamında kurulan aile malları ortaklığı sözleşmesinin beyanlar hanesinde belirtilmesi işlemi, 492 sayılı Harçlar Kanununa bağlı (4) sayılı tarifede düzenlenmemesi nedeniyle (5403 sayılı Kanunun 8/I maddesi kapsamında yeter gelirli tarım arazisi olup olmadığına veya tarımsal nitelikli olup olmadığına bakılmaksızın) tapu harcına tabi değildir. 

5) Aile malları ortaklığının sona ermesi ve terkininde: 

Elbirliği mülkiyet olarak tescilli aile malları ortaklığının terkin edilerek paylı mülkiyete geçilmesi halinde 492 sayılı Harçlar Kanununa bağlı (4) sayılı tarifenin 13/c maddesi gereğince harç ödenmesi gerekmektedir.

Aile malları ortaklığının tescil yapılmaksızın yalnızca beyan olarak belirtilme yapılmış olması durumunda, aile malları ortaklığının sona ererek taşınmazın paylı mülkiyet olarak tescili veya başka sebeple (satış, ehil mirasçıya devir, limited şirkete devir v.b) devredilmesi halinde, aile malları ortaklığına ilişkin belirtmenin terkini tapu harcına tabi tutulmayacaktır. Nalan Tanış    https://www.kpmgvergi.com