I- GİRİŞ

Halka açılma, bir anonim ortaklığın (şirket, ortaklık) kaynak ihtiyacını karşılamada başvurduğu bir “Doğrudan Finansman” yöntemidir. Halka arz ise, hisse senetlerinin çok sayıda ve önceden bilinmeyen yatırımcılara çağrı ve ilan yoluyla satışıdır. Eğer halka arz, halka kapalı bir anonim ortaklık tarafından ilk defa yapılırsa, bu “Halka Açılma” olarak ifade edilmektedir. Önceden paylarını halka arz etmiş ortaklıkların, paylarını tekrar halka arz etmelerine “İkincil Halka Arz” denilmektedir.

Şirketlerin paylarını halka arz etme şekli, farklı koşullara bağlı olarak değişebilmektedir. Şirketler, mevcut sermayeyi temsil eden paylarının bir kısmını ortak satışı şeklinde halka arz edebildiği gibi sermaye artırımı yoluna giderek mevcut ortakların yeni pay alma haklarını kısıtlamak suretiyle de halka arzı tercih edebilir veya her iki yöntemi birlikte uygulayabilir.

Halka açılmak amacıyla Kurula başvuruda bulunmak isteyen kurumların VII-128.1 sayılı Pay Tebliği’nin ikinci bölümünde yer alan şartları sağlaması zorunludur. Halka açılmak ve Borsa İstanbul’da işlem görmek isteyen kurumlar için yapılacak ön hazırlıklar ve halka açılma süreci aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1- Şirket içi çalışma grubunun oluşturulması.

2- Bağımsız denetim çalışmasının başlatılması.

3- Aracı kuruluş seçimi/piyasa danışmanlığı anlaşması yapılması.

4- Esas sözleşme tadili ve Genel Kurul Kararı alınması.

5- SPK ve Borsa İstanbul’a başvuru.

6- Borsa İstanbul tarafından şirketin işlem göreceği pazarın belirlenmesi.

7- SPK ve Borsa İstanbul uzmanlarının şirket incelemeleri.

8- Kurul tarafından izahnamenin onayı.

9- Takas ve Saklama Bankası ve MKK’ya müracaat.

10- Payların halka arz edilmesi ve satış sonuçlarının bildirilmesi.

11- Borsa kotuna alınma ve payların işlem görmeye başlaması.

Sürdürülebilir bir kalkınma için; yatırım yapan, üreten, ihracat yapan ve istihdam yaratan şirketlerimizin finansmana daha kolay ve düşük maliyetle erişiminin sağlanması ve bu sayede özkaynaklarının güçlendirilmesi gerekmektedir. Paylarını halka arz eden ve Borsa’da işlem gören şirketler, uygun finansman sağlamanın yanı sıra kurumsallaşma, tanınırlık ve paylarına likidite kazandırma imkânlarına erişirler.

Kanun yapıcılar kurumların finansmana daha ekonomik şartlarda ulaşmasını teşvik etmek, aynı zamanda vergi indirimi yoluyla kendi kaynaklarının kurum içinde kalmasını sağlayarak kurumların faaliyetlerinin devamını sağlamak noktasında süreli katkı sağlamak adına Kurumlar Vergisi Kanunu’nda düzenleme yapmıştır. Buna göre, 7256 sayılı Kanun’un 35. maddesiyle, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32. maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“(6) Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az %20 oranında halka arz edilen kurumların (bankalar, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, finansman şirketleri, ödeme ve elektronik para kuruluşları, yetkili döviz müesseseleri, varlık yönetim şirketleri, sermaye piyasası kurumları ile sigorta ve reasürans şirketleri ve emeklilik şirketleri hariç) paylarının ilk defa halka arz edildiği hesap döneminden başlamak üzere beş hesap dönemine ait kurum kazançlarına kurumlar vergisi oranı 2 puan indirimli olarak uygulanır. İndirimden yararlanılan hesap döneminden itibaren beş hesap dönemi içinde pay oranına ilişkin bu fıkrada belirlenen şartın kaybedilmesi hâlinde, indirimli vergi oranı uygulaması nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faizi ile birlikte tahsil edilir.”

Söz konusu Kanun maddesi, 01.01.2021 tarihinden, özel hesap dönemine tabi olan mükelleflerde 2021 takvim yılında başlayan özel hesap döneminin başından itibaren elde edilen kazançlara uygulanmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemeden yaralanma şartları ve bazı özellikli hususlar aşağıda izah edilmiştir.

II- KURUMLAR VERGİSİ ORAN İNDİRİMİ UYGULAMASINDAN YARARLANMANIN ŞARTLARI

Vergide genellik ilkesinin istisnası olarak karşımıza çıkan indirim ve istisna düzenlemeleri bazı durumlarda şarta bağlı olarak sunulmaktadır. Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere halka arz edilen kurumlara sağlanacak vergi oranı indirimi de şarta bağlı indirimlerden biridir. Bu şartlar başlıklar halinde aşağıdaki gibi kategorize edilebilir.

A- İLK DEFA HALKA ARZ EDİLİYOR OLMAK

Eğer halka arz, halka kapalı bir anonim ortaklık tarafından ilk defa yapılırsa, bu “halka açılma” olarak ifade edilmektedir. Önceden paylarını halka arz etmiş ortaklıkların, paylarını tekrar halka arz etmelerine “ikincil halka arz” denilmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32/6. maddesi kapsamında 2 puanlık vergi oranı indiriminden faydalanmak isteyen kurumların başlangıçta halka kapalı olması gerekmektedir. Maddenin yürürlük (17.11.2020) tarihinden önce paylarını halka arz etmiş olanların bu indirimden faydalanmalarına olanak bulunmamaktadır.

Örnek 1: (X) A.Ş.’nin payları 13.07.2020 tarihinde halka arz edilmiş olup, halka açıklık oranı % 30’dur. Hali hazırda sermayesi 5.000.000 TL olan (X) A.Ş. 2022 yılında 3.000.000 TL’lik sermaye artırımıyla halka arz edilmiş ve halka açıklık oranı % 56,25 olmuştur.

(X) A.Ş.’nin ilk defa halka arz edildiği tarih, indirimli oranda kurumlar vergisi uygulamasının yürürlük tarihi (17.11.2020) öncesine tekabül ettiğinden indirimli oranda kurumlar vergisi uygulamasından yararlanması mümkün bulunmamaktadır.

Başka bir deyişle Kanun’un yayımı tarihinde X A.Ş. halka kapalı olmadığı için söz konusu indirimden yararlanamayacaktır.

Buna göre, kurumların 01.01.2021 tarihinden itibaren elde edilecek kazançlarına kurumlar vergisi oran indirimi uygulanacak olması halka kapalı kuruların bu tarihten itibaren halka arz edilmesi gerektiği yönünde yorumlanmamalıdır. Keza Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girdiğinden ilk defa halka arzın 17.11.2020 tarihinden sonra gerçekleşmesi gerekmektedir. Konuya ilişkin tebliğ açıklamaları da bu yöndedir.

B- EN AZ % 20 ORANINDA HALKA ARZ GERÇEKLEŞTİRMEK

Kurumun ilk defa halka arz edilmesinin yanı sıra halka arzın % 20 oranında gerçekleştirilmesi de gerekmektedir. Bu orana tek seferde başka bir deyişle ilk halka arzda ulaşılması 1 sıra No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği ile şart koşulmaktadır.

% 20’lik halka arz oranın hesabı, mevcut sermayenin halka arz edilen kısmına oranlanması şeklinde yapılacaktır.

Örnek 2: Halihazırda ödenmiş sermayesi 5.000.000 TL olan X A.Ş.’nin 1.000.000 TL’sinin halka arz yoluyla satılması halinde halka arz oranı % 20 (1.000.000 TL /5.000.000 TL) olacaktır.

Bilindiği üzere, şirketler, mevcut sermayeyi temsil eden paylarının bir kısmını ortak satışı şeklinde halka arz edebildiği gibi sermaye artırımı yoluna giderek mevcut ortakların yeni pay alma haklarını kısıtlamak suretiyle de halka arzı tercih edebilir veya her iki yöntemi birlikte uygulayabilir.

Sermaye artırımı yoluna halka arzın tercih edilmesi durumunda % 20’lik oranın hesabında, halka arz edilen tutarla birlikte ulaşılan toplam sermaye tutarının dikkate alınması gerekmektedir.

Örnek 3: Hali hazırda sermayesi 5.000.000 TL olan (B) A.Ş. 1.000.000 TL’lik sermaye artırımıyla halka arz edilmiştir. Bu durumda halka açıklık oranı % 16,6 (1.000.000/6.000.000) olmuştur. Görüldüğü üzere sermaye artırımı yoluyla halka arz yöntemini uygulayan kurum ilk defa halka arzda % 20 halka arz oranına ulaşamamıştır.

C- BEŞ HESAP DÖNEMİNE AİT KURUM KAZANÇLARINA UYGULAMAK

Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumlarda kurumlar vergisi oranında 2 puanlık indirim, kurumların paylarının ilk defa halka arz edildiği hesap döneminden başlamak üzere beş hesap dönemine ait kurum kazançlarına uygulanacaktır.

Örnek 4: (X) A.Ş.’nin payları yetkili organının kararı doğrultusunda 10.11.2021 tarihinde Borsa İstanbul Pay Piyasasında işlem görmek üzere ilk defa halka arz olunmuştur.

Söz konusu halka arz işlemiyle birlikte %30 oranında halka açılan (X) A.Ş.’nin 2021-2025 hesap dönemlerinde elde edeceği kurum kazancına kurumlar vergisi oranı 2 puan indirimli olarak uygulanacaktır.  İndirim uygulanacağı dönem 5 hesap dönemi yerine 1+4 yıl olarakta dikkate alınabilir.

Bilindiği üzere, kurumlar vergisi mükelleflerince, cari vergilendirme döneminin kurumlar vergisine mahsup edilmek üzere Gelir Vergisi Kanunu’nda belirtilen esaslara göre ve cari dönemin kurumlar vergisi oranında geçici vergi ödenir. Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumların cari kurumlar vergisi oranında 2 puan indirim uygulanacağından kurumların geçici vergi oranlarında da 2 puanlık oran indirimi uygulanacaktır.

İndirim uygulanacak geçici vergi dönemi en az yılın son üç ayı içinde halka açılmanın gerçekleşmesi halinde 12 dönem, en çok ise yılın ilk üç ayı içinde halka açılmanın gerçekleşmesi halinde 15 dönem olarak dikkate alınabilecektir. Önceki geçici vergilendirme dönemlerinde kanuni oran üzerinden hesaplanan geçici vergiler için düzeltme işlemi yapılmayacaktır.

D- UYGULAMADAN YARARLANAMAYACAK FAALİYETLERLE İŞTİGAL EDEN KURUMLARDAN OLMAMAK

Bankalar, finansal kiralama şirketleri, faktoring şirketleri, finansman şirketleri, ödeme ve elektronik para kuruluşları, yetkili döviz müesseseleri, varlık yönetim şirketleri, sermaye piyasası kurumları ile sigorta ve reasürans şirketleri ve emeklilik şirketleri indirimli oran uygulamasından yararlanamayacaklardır.

Bu faaliyetlerle iştigal eden kurumlar açık Kanun hükmü gereği, Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumlardan olsalar dahi kazançlarına kurumlar vergisi oran indirimi uygulayamayacaklardır.

E- EN AZ % 20 ORANINDA HALKA AÇIKLIK (ARZ) ORANINI BEŞ HESAP DÖNEMİ BOYUNCA KORUMAK

İndirimli oranlı kurumlar vergisi uygulamasından yararlanılabilmesi için en az % 20 oranındaki halka açıklığın, ilk defa halka arzın gerçekleştiği hesap döneminden itibaren beş hesap dönemi boyunca korunması gerekmektedir. Bu şartın ihlal edilmesi halinde indirimli vergi oranı uygulaması nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faizi ile birlikte tahsil edilecektir.

Örnek 5: (X) A.Ş.’nin payları 13.07.2021 tarihinde halka arz edilmiş olup, halka açıklık oranı % 20’dir. Hali hazırda sermayesi 10.000.000 TL olan (X) A.Ş. 01.02.2024 tarihinde 5.000.000 TL sermaye artırım sonucu çıkarılan paylarının halka arz edilmeksizin satışı gerçekleştirmiştir.

(X) A.Ş.’nin 2024 yılında halka arz oranının % 13,3 düşmesi nedeniyle % 20 oranında halka arz edilme şartı ihlal edilmiş olmaktadır. İhlal edilen şart dolayısıyla 2021, 2022 ve 2023 hesap dönemlerine ilişkin indirimli vergi oranı uygulaması nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faizi ile birlikte tahsil edilecektir.

Diğer taraftan, kurumların ilk defa halka arzın gerçekleştiği hesap döneminden itibaren beş hesap dönemi içerisinde tasfiyeye girmeleri veya devir ya da tam bölünme yoluyla infisah etmeleri halinde ise indirimli vergi oranı uygulaması nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın gecikme faizi ile birlikte tahsil edilecektir.

Tasfiye, devir veya tam bölünme halinde halka açıklık oranı korunamayacağından % 20 oranında halka arz olma şart ihlal edilmiş olmaktadır.

III- İLK DEFA HALKA ARZ EDİLEN KURUMUN ORAN İNDİRİMİ UYGULANACAK DİĞER KAZANÇ ELDE ETMESİ

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32. maddesi kurumlar vergisi ve geçici vergi oranını düzenleyen bir maddedir. Madde de makale konumuz dışında da bazı hallerde kurumlar vergisi oranının indirimli uygulanacağı belirtilmektedir. Bu haller, ihracat ve/veya imalat faaliyetlerinden kazanç elde etme durumudur.

Oran indirimi uygulanacak başka bir durum ise yatırım teşvik belgesine bağlanan yatırımlardan elde edilen kazançlardır. Kanun’un 32/A maddesinde, yatırım teşvik belgesine bağlanan yatırımlardan elde edilen kazançlar, yatırımın kısmen veya tamamen işletilmesine başlanılan hesap döneminden itibaren yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar indirimli oranlar üzerinden kurumlar vergisine tabi tutulacağı belirtilmiştir.

A- ÜRETİM VE İHRACAT FAALİYETLERİNDE BULUNULMASI

Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumların Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde yer alan indirimli oran kurumlar vergisi uygulanacak faaliyetlerle iştigal etmesi mümkündür.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinin 6. ve 7. fıkraları aşağıdaki gibidir.

“(7) (Ek:19.01.2022-7351/15 md.) İhracat yapan kurumların münhasıran ihracattan elde ettikleri kazançlarına kurumlar vergisi oranı 5 puan indirimli uygulanır.

(8) (Ek:19.01.2022-7351/15 md.) Sanayi sicil belgesini haiz ve fiilen üretim faaliyetiyle iştigal eden kurumların münhasıran üretim faaliyetinden elde ettikleri kazançlarına kurumlar vergisi oranı 1 puan indirimli uygulanır. Bu kazançların ihracata isabet eden kısmı için yedinci fıkra hükmüne göre indirimden faydalananlara bu fıkra kapsamında ayrıca indirim uygulanmaz.”

Hem imalat hem de ihracat faaliyetiyle iştigal eden kurumlarda imalat ve ihracat faaliyetlerinden elde edilen kazancın ayrıştırılması ve mükerrer indirime yol açılmaması gerekmektedir. Bu halde, imalat ve ihracat faaliyetinden elde edilen kazanç, faaliyet bazında yalnızca bir kez kurumlar vergisi oran indiriminden faydalanacaktır.

Kanun’un 32/9. maddesinde ise, “yedinci ve sekizinci fıkralardaki indirimli oranlar, bu madde kapsamındaki diğer indirimler uygulandıktan sonraki kurumlar vergisi oranı üzerine uygulanır.” hükmü bulunmaktadır. Bu hüküm, payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumların elde ettikleri kazançlara uygulanacak 2 puan kurumlar vergisi oran indiriminin öncelikle uygulanmasını, daha sonra varsa imalat ve/veya ihracat kazançlarından elde edilen kazançlara münhasıran uygulanacak oran indirimlerinin dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir.

Bu durumda kurumlar vergisi oran indiriminden faydalanacak kurumların imalat ve ihracat faaliyetlerinden kazanç elde etmeleri halinde birden fazla vergi oran indirimi uygulamaları gündeme gelmektedir. Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumlara uygulanacak vergi indirimi, kurumun münhasıran imalat faaliyetlerinden kazanç elde etmesi halinde % 3, münhasıran ihracat faaliyetlerinden kazanç elde etmeleri halinde ise % 7 olacaktır.

Münhasıran hem imalat hem de ihracat faaliyetlerinden kazanç elde etmesi halinde kazancın ayrıştırılarak % 3 ve % 7 oranının uygulanacağı matrahların ayrı ayrı tespit edilmesi gerekmektedir. İmalat ve ihracat faaliyeti ile birlikte indirimli kurumlar vergisi oranı uygulanmayacak faaliyetlerinden bulunması halinde uygulanacak oran indirimi ayrı ayrı % 2, % 3 ve % 7 olmaktadır.

Kurumların oran indirimi uygulayacakları matrahları belirlerken 1 seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğinde izah edilen hususlara dikkate etmeleri gerekmektedir.

B- YATIRIM TEŞVİK BELGESİ KAPSAMINDA İNDİRİMLİ KURUMLAR VERGİSİNDEN YARARLANILMASI

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32/A maddesine göre, teşvik belgesine bağlanan yatırımlardan elde edilen kazançlar, yatırımın kısmen veya tamamen işletilmesine başlanılan hesap döneminden itibaren yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar indirimli oranlar üzerinden kurumlar vergisine tabi tutulur. Ayrıca, bu mükelleflerin yatırım teşvik belgesi kapsamındaki yatırımları dolayısıyla yatırım döneminde diğer faaliyetlerden elde ettikleri kazançlarına indirimli kurumlar vergisi uygulanması mümkün bulunmaktadır.

Kanun’un 32/9. maddesinde, “yedinci ve sekizinci fıkralardaki indirimli oranlar, bu madde kapsamındaki diğer indirimler uygulandıktan sonraki kurumlar vergisi oranı üzerine uygulanır.” hükmü bulunmaktadır. Bu hüküm, genel indirim oranının uygulanmasından sonra özel indirim oranlarının uygulanacağı anlamına gelmektedir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32/A maddesinde indirimli oran uygulamasında Kanun’un 32/9 maddesindeki gibi bir sıralamadan bahsedilmemektedir. Bu nedenle, öncelikle indirim oranı kazancın muhatap olduğu genel vergi oranı üzerinden hesaplanmalıdır. Çünkü yatırıma yapılacak katkı kazancın üzerindeki vergi yükünden düşülecektir. Genel vergi oranını ise Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinde belirtilmektedir. Vergi oranında yapılacak indirim sonrası ortaya çıkan oranın Kanun’un 32/A maddesi uygulamasında genel vergi oranı olarak dikkate alınması gerekmektedir.

Buna göre, Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumların yatırım teşvik belgesine bağlanan yatırımlardan kazanç elde etmesi durumunda kazancın başlangıçta muhatap olduğu genel kurumlar vergisi oranının 2023 yılı için % 25 olduğu dikkate alınırsa % 2 oranında indirimle % 23’e düşmektedir. Teşvik belgesine bağlanan yatırımdan elde edilen kazanca ise uygulanacak vergi indirim oranının bu kurumlar için genel vergi oranı olan % 23 üzerinden hesaplanması doğru olacaktır.

Örnek 6: (X) A.Ş.’nin payları 13.07.2021 tarihinde halka arz edilmiş olup, halka açıklık oranı % 20’dur. (X) A.Ş. 01.01.2023 tarihinde yatırım teşvik belgesine bağlanan 20.000.000 TL’lik yatırımdan 31.12.2023 tarihi itibarıyla 10.000.000 TL kazanç elde etmiştir. (Vergi İndirim oranı: % 50)

Bu durumda (X) A.Ş.’nin elde etmiş olduğu 10.000.000 TL kazanç % 23 (% 25-% 2) oranı üzerinden % 50 indirim uygulanmak suretiyle % 11,5 (% 23-% 23*% 50) oranında kurumlar vergisine tabi tutulacaktır.

IV- SONUÇ

Yatırım yapan, üreten, ihracat yapan ve istihdam yaratan kurumların finansmana daha kolay ve düşük maliyetle erişiminin sağlanması ve bu sayede özkaynaklarının güçlendirilmesi için Kanun yapıcılar bir takım vergisel teşvikler hayata geçirmektedir. Bu teşviklerden biride, Payları Borsa İstanbul Pay Piyasasında ilk defa işlem görmek üzere en az % 20 oranında halka arz edilen kurumların paylarının ilk defa halka arz edildiği hesap döneminden başlamak üzere beş hesap dönemine ait kurum kazançlarına kurumlar vergisi oranı 2 puan indirimli olarak uygulanmasıdır.

Beş dönem kısıtlaması son yıllarda vergi idaresinin Kanun yapıcıları ikna ettiği vergisel bir modellemedir. Bunun sebebinin içinde bulunulan ekonomik şartlar olduğunu değerlendiriyoruz. Paylarını halka arz eden ve Borsa’da işlem gören şirketler uygun finansman sağlamanın yanı sıra kurumsallaşma, tanınırlık ve paylarına likidite kazandırma imkânlarına erişirler. Bu durum göz önüne alındığında şirketlerin 5 dönemden fazla yıllara sari bir şekilde halka açık halde kalmalarını teşvik etmekte fayda olacağını değerlendiriyoruz.

Bilal SIRÇA*

E-Yaklaşım / Kasım 2023 / Sayı: 371

KAYNAKÇA

* Bakanlık Kontrolörü, E. Vergi Müfettişi

. 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu

. 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği

. Pay Tebliği (VII-128.1)

. Ortaklıkların Kanun Kapsamından Çıkarılması Ve Paylarının Borsada İşlem Görmesi Zorunluluğuna İlişkin Esaslar Tebliği (II-16.1)

. https://www.borsaistanbul.com/data/kilavuzlar/Halka_arz_ve_borsada_islem_gorme.pdf, Erişim Tarihi: 10.10.2023

. https://spk.gov.tr/data/61e34f9a1b41c61270320792/10-Halka%20Arz.pdf, Erişim Tarihi: 10.10.2023